In dit artikel zetten we de meest spraakmakende wist-je-datjes over cryptogrammen op een rijtje. Ken jij nog leuke weetjes over het cryptogram of een andere puzzel? Laat het ons zeker weten! We vinden het altijd fijn om nieuwe dingen bij te leren over de puzzelwereld en die kennis te delen met onze leden.
Wist-je-dat de kortst mogelijke omschrijving in een cryptogram een cryptoniem genoemd wordt? Dat is een cryptische omschrijving die uit slechts één woord bestaat.
‘Bijbaan’ is een voorbeeld van zo’n cryptoniem. Vaak zal de puzzelaar bij deze omschrijving in de richting gaan denken van een betrekking die iemand vervult naast zijn huidige werk. Het is echter zo dat je bij de cryptogrammen vaak echt letterlijk moet gaan denken. In dit geval zou dat de juiste manier van denken zijn. Een ‘bijbaan’ kan immers ook gelezen worden als een baan met bijen. Het gezochte woord is in dit geval ‘imker’.
Bekende cryptogrammenmakers of 'cryptografen' zijn Piet Burger, Jan Meulendijks, Henk Scheltes, Jelmer Steenhuis, Henk Verkuyl en Frans Wentholt.
Burger verzorgde 3 decennia lang de puzzelrubriek in een bekende Nederlandse krant. Meulendijks doet misschien niet meteen een belletje rinkelen, maar het is de man die samen met zijn partner Bart Schuil televisiespelletjes bedacht als Tien Voor Taal, Puzzeluur, Babbelonië en Herexamen. Later verkocht hij zijn productiebedrijf aan Endemol. Meulendijks schreef bovendien ook heel wat puzzelwoordenboeken. Scheltes stapte als een van de eersten af van de gewoonte om een dubbele tip in de omschrijving te plaatsen. De omschrijvingen werden daardoor ook korter, hetgeen later de norm werd bij cryptogrammen. De gezochte woorden werden daarentegen steeds langer. De cryptogrammen van Scheltes worden ook wel Scrypto's genoemd. Scheltes was de eerste Nederlandstalige puzzelmaker die niet langer anagrammen meer gebruikte in zijn puzzels. Verkuyl, een Nederlands hoogleraar, publiceerde puzzelwoordenboeken en -encyclopedieën onder de schuilnamen Dr Verschuyl of H.J. Verschuyl.
De zwarte vakjes in de puzzel stonden in de beginjaren van het cryptogram symmetrisch of in spiegelbeeld verspreid in de puzzel. Een veelgebruikte diagrammaat was 15 bij 15 vakjes. De woorden in een cryptogram hebben veel minder kruisende oplossingswoorden dan bij een kruiswoordpuzzel. Ondertussen is het niet meer vanzelfsprekend dat de zwarte vakjes in cryptogrammen symmetrisch staan. Het cryptogram van nu is geëvolueerd naar een vrijere vorm met vaak afwijkende afmetingen.
Als je in een Engelssprekend land bent en je hebt zin om te puzzelen, moet je oppassen wat je zegt. Als je daar het woord cryptogram gebruikt, doel je op geheime codes. Wat het correcte Engelse woord voor cryptogrammen zoals wij ze kennen dan wel is? Zeg dat je op zoek bent naar ‘cryptic crosswords’.
